“Het doel van ons museum is om de collectie te delen en dichter bij het publiek te brengen, want de Rijkscollectie is van iedereen. Kernwaarden zijn: Authenticiteit, Kwaliteit, Persoonlijk, Innovatief en Eenvoud. Om ons doel te realiseren presenteren wij onze collectie, publiceren wij over onze kunstwerken en plaatsen wij onze objecten op onze website.” Op deze manier stelt het Rijksmuseum zich voor op de datablog voor Opencultuurdata.nl. Gisteren hebben ze ook daad bij woord gevoegd met de lancering van hun nieuwe website en bijhorend innovatief concept ‘Rijksstudio’.
Via Rijksstudio worden ruim 125.000 werken uit de collectie van het Rijksmuseum online beschikbaar gemaakt voor het publiek. De website is zo gemaakt dat iedereen de collectie gemakkelijk kan ontdekken, delen en hergebruiken. De werken zijn stuk voor stuk beschikbaar in hoge resolutie en het overgrote deel van de collectie is als particulier vrij te downloaden om zelf mee aan de slag te gaan. Creatief hergebruik wordt ook aangemoedigd door het Rijksmuseum. Rijksstudio maakt het mogelijk om de werken, of details ervan, te gebruiken als print voor bijvoorbeeld je eigen koffiemok, iPadhoes of behangpapier. Ter illustratie van de vele mogelijkheden werden onder meer Rachel Harding van Droog Design en ontwerper Alexander van Slobbe al losgelaten op de collectie wat resulteerde in een fraaie tatoeage van een 17de-eeuws bloemstilleven en een mooie zijden sjaal op basis van een verzameling zilveren kannen. Bovendien is het mogelijk om je eigen Rijksstudio samen te stellen rond een bepaald thema of gewoon met werken of details die je leuk vindt. Al meer dan 4000 mensen hebben inmiddels zo’n eigen verzameling gemaakt, die je vervolgens ook weer kan delen met je vrienden of de rest van de bezoekers.
Het Rijksmuseum laat hier mooi zien hoe de toekomst van musea er uitziet. Door de collectie op dergelijke manier open te stellen, geven ze het museum een mooie plek in de 21e eeuwse manier van contentbeleving en laten ze zien hoe de klassieke esthetiek van het museum op een indrukwekkende manier kan vertaald worden naar het beeldscherm.
De meer gevorderde gebruiker vraagt zich misschien af hoe ze dit auteursrechtelijk voor mekaar gekregen hebben en hoe dit zich verhoudt tot de gebruiksvoorwaarden die ze opleggen voor het gebruik van Rijksstudio. De collectie die via de nieuwe site wordt aangeboden, bestaat voor het grootste deel uit werken in het publiek domein. Dit wil zeggen dat de maker van het werk al meer dan 70 jaar dood is en het auteursrecht op het werk verlopen is. Werken in het publiek domein mogen door iedereen vrij gebruikt worden voor eender welke doeleinden zonder dat er verder van iemand toestemming nodig is. Het Rijksmuseum duidt dit zeer goed aan door in de objectbeschrijving waar mogelijk te verwijzen naar de Creative Commons Publieke Domein Dedicatie. Hiermee maken ze duidelijk dat het werk deel uitmaakt van het publiek domein of dat ze afstand doen van de auteursrechten die ze zelf eventueel op het werk zouden kunnen hebben.
Mag het Rijksmuseum dan wel gebruiksvoorwaarden koppelen aan de werken in het publiek domein? Het antwoord is hier veel minder genuanceerd dan je misschien zou verwachten. Ja, het Rijksmuseum heeft alle recht om dit te doen. Dit recht vloeit immers niet voort uit de auteursrechtelijke status van de werken, maar is een uitwerking van het principe van contractuele vrijheid. Om Rijksstudio te mogen gebruiken, moet je nu eenmaal enkele voorwaarden naleven, zoals je bij de meeste websites wel een gebruiksovereenkomst of disclaimer in acht moet nemen. Het Rijksmuseum heeft er voor gekozen dit onder te verdelen volgens particulier, professioneel en commercieel gebruik. Zolang je echter in overeenstemming met de gebruiksvoorwaarden handelt of als je de werken via een ander kanaal kan vinden, zijn er geen beperkingen verbonden aan het hergebruik van werken in het publiek domein.
Creative Commons Nederland is erg enthousiast over deze nieuwe manier die het Rijksmuseum gebruikt om haar collecties open te stellen nadat ze eerder al een set van 111.000 objecten en beschrijvingen beschikbaar maakten via opencultuurdata.nl. We zijn er van overtuigd dat dit een prachtig voorbeeld is hoe musea hun publiekswerking kunnen actualiseren voor een steeds meer digitale samenleving.