Om een Creative Commons-licentie te kunnen toepassen op een werk is het nodig dat je er zelf de auteursrechten op hebt. Werken die in het kader van een tewerkstellingsovereenkomst worden vervaardigd, behoren niet automatisch toe aan de maker. De rechten op deze werken vereisen een andere aanpak naarmate het werk in dienstverband of op freelance basis werd gecreëerd. Voor werken die in dienstverband gemaakt worden, is de algemene regel dat het auteursrecht automatisch overgaat op de werkgever tenzij er een uitdrukkelijke uitzondering in de arbeidsovereenkomst is opgenomen. Voor freelancers is het dan weer net andersom. Daar blijven de auteursrechten voor de maker tenzij ze uitdrukkelijk worden overgedragen.
Indien een opdrachtgever dus een werk dat voor hem door een freelancer werd gemaakt, wil verspreiden onder een Creative Commons-Licentie, is het verstandig om dit in het freelance-contract te regelen. Het is niet noodzakelijk dat de freelance-overeenkomst een volledige overdracht van de exploitatierechten van de freelancer aan de opdrachtgever behelst. Ook zonder zo een overdracht van rechten kan het contract de opdrachtgever in staat stellen het werk te verspreiden onder een Creative Commons-licentie.
Hieronder hebben wij drie voorbeeldclausules voor freelance-overeenkomsten opgesteld, waarin de freelancer de opdrachtgever machtigt om het in het kader van de freelance-overeenkomst tot stand gekomen werk:
(i) onder de voorwaarden van een Creative Commons Naamsvermelding (BY) -licentie te verspreiden en te gebruiken.
(ii) onder de voorwaarden van een Creative Commons Naamsvermelding (BY) NietCommercieel (NC)-licentie te verspreiden en te gebruiken.
(iii) in een derde clausule staat freelancer aan opdrachtgever gebruik onder de voorwaarden van een Creative Commons Naamsvermelding-licentie toe, maar is verdere verspreiding (gebruik door derden) onderhevig aan de voorwaarden van een Creative Commons Naamsvermelding NietCommercieel-licentie. Deze derde clausule is bijvoorbeeld handig als de opdrachtgever een for-profit organisatie is en dus buiten de Creative Commons definitie van niet-commercieel gebruik valt, maar derden het werk alleen voor niet-commerciële doeleinden mogen gebruiken.
Voorbeeldclausules Freelance-contract
Onderstaande clausules stellen de opdrachtgever in staat het voor hem gecreëerde werk onder een Creative Commons-licentie beschikbaar maken. Het auteursrecht blijft bij de freelancer (de opdrachtnemer). In feite verkrijgt de opdrachtgever een licentie om het werk van freelancer te exploiteren door het ‘verder te licentiëren’ onder specifieke CC-voorwaarden (BY-licentie resp. BY/NC-licentie).
(i) Clausule t.b.v. BY-licentie (commercieel en niet-commercieel gebruik door opdrachtgever en derden is toegestaan):
«Naam freelancer» staat elke openbaarmaking of verveelvoudiging van zijn werk toe, op voorwaarde van vermelding van zijn/haar naam. In het bijzonder staat «Naam freelancer» toe, dat «Naam opdrachtgever» het werk beschikbaar maakt onder de voorwaarden van een Creative Commons Naamsvermelding-licentie zoals die te lezen zijn op http://creativecommons.org/licenses/by/4.0/legalcode.
(ii) Clausule t.b.v. BY/NC-licentie (zowel opdrachtgever als derden mogen het werk voor niet voor commerciële doeleinden gebruiken):
(iii) Clausule t.b.v. BY/NC-licentie (commercieel en niet-commercieel gebruik door opdrachtgever is toegestaan, derden mogen het werk alleen voor niet-commerciële doeleinden gebruiken):
Achtergrond: verschillende exploitatierechten
Naar Nederlands recht geniet de auteursrechthebbende twee zogeheten exploitatierechten, te weten een openbaarmakingsrecht en een verveelvoudigingsrecht, die elk verder kunnen worden onderverdeeld.
Het verveelvoudigingsrecht heeft twee betekenissen. Allereerst is dat het recht om het werk te reproduceren, te kopiëren. Het gaat dan bijvoorbeeld om het fotokopiëren of printen van tekst, en het branden van muziek of een film op een drager. In de tweede plaats wordt onder verveelvoudigen verstaan het werk op een of andere manier te bewerken. Dit wordt de verveelvoudiging in gewijzigde vorm genoemd. De Auteurswet verstaat in artikel 13 onder dit type verveelvoudiging de vertaling, muziekschikking, de verfilming, of toneelbewerking en in het algemeen iedere gehele of gedeeltelijke bewerking of nabootsing in gewijzigde vorm, welke een van het oorspronkelijke werk ‘afgeleid product’ oplevert.
Ook het openbaarmakingsrecht is erg breed. Uitgangspunt is in ieder geval dat het werk op enigerlei wijze aan het publiek beschikbaar wordt gesteld. Zo omvat het openbaarmakingsrecht het recht om het werk te doen verschijnen. Het gaat dan om de eerste publicatie van het werk. Ook voor het doen verschijnen van een bewerking (verveelvoudiging in gewijzigde vorm) van het werk is de toestemming vereist van degene die het auteursrecht heeft op het oorspronkelijke werk. De verspreiding van fysieke exemplaren waarin het werk van rechthebbende of een bewerking daarvan is vastgelegd, is eveneens van diezelfde rechthebbende afhankelijk. Verder is nog aan rechthebbende voorbehouden het aan het publiek voordragen, vertonen, ten gehore brengen etc. van zijn werk en van bewerkingen daarvan, bijvoorbeeld via TV, radio of op een website.
1. De rechten en plichten van de opdrachtgever
Nu reeds in het freelance-contract de CC-condities zijn opgenomen waaronder freelancer zijn opdrachtgever en derden zal toestaan zijn werk te exploiteren, zijn zowel opdrachtgever als derden in beide situaties (BY-licentie enerzijds en BY/NC-licentie anderzijds) gerechtigd tot het verrichten van alle hierboven genoemde exploitatiehandelingen. Het verschil is dat opdrachtgever onder de BY-licentie sowieso het recht heeft die exploitatiehandelingen te verrichten met een commercieel oogmerk, waar hij/zij die mogelijkheid onder de BY/NC-licentie slechts in het geval van clausule (iii) geniet. Derden wordt onder de BY/NC-licentie in ieder geval elk commercieel gebruik ontzegd.
De opdrachtgever heeft de bevoegdheid om vervolgens – precies zoals hij/zij wenste – latere downstream-gebruikers in de gelegenheid te stellen onder dezelfde ruimhartige voorwaarden gebruik te maken van het werk.
2. De rechten en plichten van de freelancer
De freelancer blijft auteursrechthebbende van zijn werk. Dit houdt in dat hij/zij alle bovengenoemde exploitatierechten behoudt. Hij mag derhalve vrijelijk zijn werk kopiëren, verspreiden, bewerken etc. Tot het verrichten van deze exploitatiehandelingen is hij als gevolg van de overeenkomst met opdrachtgever echter niet langer met uitsluiting van anderen gerechtigd. Hiervoor werd immers al aangegeven dat opdrachtgever en downstream-gebruikers door de CC-licentie vrij zijn het werk te exploiteren, mits zij daarbij verwijzen naar de freelancer als originele maker en – in geval van de BY/NC-licentie – mits zij de exploitatiehandelingen voor non-commerciële doeleinden verrichten.
Wordt de voorwaarde van naamsvermelding en/of die van non-commerciële exploitatie met voeten getreden, dan kan naar Nederlands recht de auteursrechthebbende (freelancer dus) daartegen optreden. De opdrachtgever heeft die mogelijkheid in beginsel niet. Om zelf op te kunnen treden, dient opdrachtgever daartoe de bevoegdheid te bedingen. Het is mogelijk hiervoor een clausule op te nemen in het contract. Hierbij kan bijvoorbeeld gedacht worden aan het volgende beding:
«Naam freelancer» machtigt «naam opdrachtgever» om in samenwerking met «naam freelancer» tegen iedere inbreuk op het auteursrecht in rechte op te treden. Partijen verplichten zich om elkaar alle gewenste medewerking te verlenen en op eerste verzoek alle benodigde gegevens te verstrekken.