Aanwinst voor het publiek domein

Auteursrechtelijke bescherming is tijdelijk. In Nederland is de vuistregel dat de duur van deze bescherming afloopt op 1 januari, 70 jaar na de dood van de maker.  Daarom wordt 1 januari ook vaak aangemerkt aan ‘public domain day’. De dag waarop er veel werken niet meer auteursrechtelijk beschermd worden. Bij de afgelopen jaarwisseling zijn er ook weer een aantal interessante werken in het publieke domein beland. Zo mogen de werken van componist Wilhelm Peterson-Berger opgevoerd worden zonder dat daarvoor toestemming nodig is van de nazaten van Peterson-Berger. Ook zijn de werken van filosofe Edith Stein vrij toegangelijk en mag je nu werken van de Spaans modernistisch schilder Ramon Casas i Carbó reproduceren en verspreiden zonder vooraf toestemming te vragen.

Samen met het Rijksmuseum zijn we op zoek gegaan naar een Nederlands kunstenaar die overleden is in 1942. Het werk van deze kunstenaar is sinds 1 januari dus voor het eerst vrij te verkrijgen. Samen kwamen we op de verzetstrijder Cornelis van Teeseling.

Cornelis van Teeseling

De jonge kunstenaar (1915-1942) was in de tweede wereldoorlog betrokken bij de illegale krant De Waarheid. Hij werd ter dood veroordeeld en verbleef ruim een jaar in de gevangenis aan de Weteringschans in Amsterdam. Op 19 november werd hij op 27-jarige leeftijd bij Soesterberg gefusilleerd. Zijn vrouw mocht hem tijdens zijn gevangenschap af en toe bezoeken en hij kreeg toestemming om te tekenen. In het sombere vooruitzicht van zijn executie en ondanks de martelingen die hij in de gevangenis onderging, tekende hij 158 keer een zelfportret. Teeseling hoopte dat zijn vrouw de tekeningen kon verkopen zodat zij de oorlog zou doorkomen. Zij bewaarde de serie echter, waardoor een bijzonder document humain bewaard is gebleven.

In een klein metalen spiegeltje observeert hij zijn eigen gezicht, kijkt naar zijn eigen emoties: ‘Het zijn geen portretten, maar landschappen’, zegt hij tegen zijn vrouw. Zijn eerste tekening echter is meer dan een zelfportret. Hij tekent zichzelf met een schetsblok op z’n knie, maar achter hem zie je het voor iedere gevangene  belangrijkste deel van de cel: het getraliede raam, met twee vogeltjes. ‘Mijn kamerraam en al mijn vrienden‘, noteert hij op de tekening. In de zelfportretten probeert hij een zo groot mogelijke variatie aan te brengen. Steeds zijn hoofd in een andere houding, een pet op, een sjaal om. Maar de grootste variatie zit in de blik waarmee hij ons aankijkt en die hij onbarmhartig van zichzelf vastlegde.

Op een paar tekeningen laat hij een ander deel van zijn wereld zien. De zak met wasgoed waarin soms briefjes naar buiten worden gesmokkeld, zijn zoontje van bijna twee, een paar sloffen als symbolisch verjaarscadeau voor zijn vrouw. Soms schreef hij een korte boodschap op de tekeningen, over gewone dagelijkse dingen: ‘Ik moet sigaretten hebben’. ‘Veel plezier op Eddie’s jaardag, pappie’. Op een treurig zelfportret heeft hij geschreven: ‘na bezoek‘.

De waarde van het publiek domein is dat dit document humain nu door iedereen verveelvuldigd mag worden. Via de website van rijksmuseum zijn de schetsen te vinden, af te drukken en te downloaden. Het tragische eind van het leven van Cornelis van Teeseling en zijn inkijk in onze geschiedenis mogen niet verloren gaan.

We bedanken het Rijksmuseum voor de bijdrage aan deze blogpost.