Creative Commons-licenties worden steeds vaker toegepast door docenten met de opkomst van digitale leermiddelen in de vorm van MOOCs (Massive Open Online Course), e-books, en ELO’s (elektronische leeromgevingen). Het is belangrijk om helder te communiceren over de rechtensituatie van het onderwijsmateriaal wat je maakt en gebruikt. Open Educational Resources (OER) zijn (digitale) onderwijsmaterialen die vrij gebruik en hergebruik door derden toestaan. Dit zorgt voor materiaal dat makkelijk aan te passen is aan een lokale situatie, verbeterd kan worden en gedeeld kan worden buiten het klaslokaal.

Onder OER-materiaal valt lesmateriaal, volledige vakken, modules, lesboeken, toetsen, software en andere instrumenten, materialen of technieken die toegang tot kennis mogelijk maken. Creative Commons-licenties kunnen helpen bij het vrijgeven van onderwijsmateriaal omdat deze licenties op een duidelijke manier aangeven welk materiaal er gebruikt mag worden en waarvoor.

Auteursrecht bij het ontwikkelen van lesmateriaal

Auteursrecht limiteert het gebruik van creatief materiaal. Auteursrecht ontstaat automatisch wanneer iets (het werk) voldoende originaliteit bezit. Deze bescherming blijft bestaan tot 70 jaar na de dood van de maker, en in die periode is hergebruik van het materiaal niet toegestaan zonder geschreven toestemming van de makers. Om het delen van lesmateriaal mogelijk te maken, is het dus belangrijk dat je mensen toestemming geeft om het te gebruiken en delen. Dit kan met Creative Commons-licenties. Hiermee geef je automatisch toestemming aan mensen die je werk willen gebruiken. Lees hier meer over hoe Creative Commons-licenties werken.

Mag ik dit materiaal gebruiken in mijn lesmateriaal?

Net zoals jij auteursrecht krijgt over originele werken, krijgen andere mensen dat ook. Wanneer je gebruik wilt maken van foto’s, (YouTube-)filmpjes, modellen, en teksten in je lesmateriaal van anderen moet je dus letten op de licentie-informatie. Dit is de informatie die je verteld wat de maker je toestaat te doen met zijn werk. Wanneer deze werken open gelicenseerd zijn kun je ze gebruiken zodra je aan de licentievoorwaarden voldoet. Wanner ze niet open zijn, kun je ze alleen gebruiken nadat je expliciete toestemming hebt gekregen van de maker (dat betekent dat je het op zwart en wit wilt hebben, dit kan ook met een e-mail bijvoorbeeld). Onder aan deze pagina staan voorbeelden van plekken waar je open materiaal kunt vinden.

Licentiekeuze bij OER

Er zijn zes verschillende Creative Commons-licenties. Daarnaast is het mogelijk een publiek domeinverklaring (CC0) aan materiaal toe te bedelen. Hierdoor wordt het materiaal toegewezen aan het publiek domein (de staat waarin iedereen werken mag gebruiken voor alle doeleinden).

Bij het arrangeren van OER kun je alleen materiaal gebruiken dat open gebruik en hergebruik toestaat. Dit betekent dat alleen materiaal dat gelicenseerd is onder open licenties in aanmerking kan komen voor gebruik, oftewel materiaal onder de licenties CC BY of  CC BY-SA. Dit is in lijn met de definities van OER van de Hewlett foundation and opendefinition.org

• Een CC BY verklaring op jouw werk betekent dat anderen het materiaal waar jij auteursrecht op hebt kunnen kopiëren, distribueren, vertonen, en opvoeren, en afgeleid materiaal maken dat op jouw materiaal gebaseerd is – maar uitsluitend als jij vermeld wordt als maker.
• Bij een CC BY-SA zijn naamsvermelding en gelijk delen verplicht. Anderen kunnen het materiaal waar jij auteursrecht op hebt kopiëren, distribueren, vertonen, en opvoeren, en afgeleid materiaal maken dat op jouw materiaal gebaseerd is – mits de auteur vermeld wordt en het afgeleide materiaal onder dezelfde licentie wordt vrijgegeven als het originele materiaal.

Materiaal in het publieke domein of dat via CC0 beschikbaar is gemaakt is ook als OER bruikbaar.

• Als je jouw materiaal vrijgeeft aan het publieke domein onder een CC0 verklaring, doe je als rechthebbende afstand van je auteursrecht en aanverwante rechten. Materiaal voorzien van CC0 kan door iedereen voor alle doeleinden gebruikt worden. Zelfs naamsvermelding is niet verplicht (al is dit wel de richtlijn).

Het is aan te raden je materiaal, en al het bestaande materiaal wat je verwerkt, direct goed te attribueren en dit niet op een later tijdstip te doen. Door de grote hoeveelheid materiaal zal het terugzoeken van licentie-informatie veel tijd in beslag nemen.

OER vinden

Voor OER-materiaal gebruik je als maker materiaal uit het publieke domein of CC0, of openbaar beschikbaar gesteld onder een CC BY of CC BY-SA licentie. Materiaal op Wikipedia mag je bijvoorbeeld gebruiken onder de CC BY-SA voorwaarden. Bekijk de lijst van Open4Us.org voor meer bronnen. Ook Creative Commons houdt een lijst bij met OER-materiaal en biedt een metazoekmachine aan om open gelicenseerd materiaal te vinden.

Hergebruik van al bestaande Nederlandse OER kan uiteraard ook. Voor het PO en VO hebben we in Nederlands Wikiwijsleermiddelenplein, deze middelen zijn of CC BY of CC BY-SA gelicenseerd. Op Wikiwijs kun je ook de Stercollecties van VO-content vinden. De Belgen hebben voor het VO KlasCement, waar ook veel gelicenceerd materiaal te vinden is.

Vragen

Heb je vragen over het licenseren van lesmateriaal of heb je interesse in een training voor docenten over het ontwikkelen van OER, neem dan contact met ons op door te mailen naar info@creativecommons.nl.